Bij de behandeling van vrouwen met epilepsie dient rekening gehouden te worden met de interactie tussen anticonceptiva en anti-epileptica, omdat deze elkaars werkzaamheid kunnen beïnvloeden. Daarnaast is het van belang dat vrouwen die behandeld worden met anti-epileptica adequate hoeveelheden supplementair foliumzuur innemen. Tijdens EAN 2023 presenteerde dr. Marte Bjørk (University of Bergen, Noorwegen) een overzicht van de nieuwste inzichten op het gebied van anticonceptie en foliumzuursupplementen bij vrouwen met epilepsie.
Vrouwen met epilepsie die anti-epileptica gebruiken, hebben vaak vragen over het gelijktijdig gebruik van anticonceptiva. Geneesmiddeleninteracties kunnen zorgen voor verlaagde concentraties van zowel het anticonceptivum als de anti-epileptica. Zo is bekend dat orale oestrogeen-bevattende anticonceptiva de concentratie lamotrigine in het bloed kan verlagen. Andere anti-epileptica (waaronder carbamazepine, fenytoïne en primidon) hebben invloed op de concentraties progestageen of oestrogeen, wat ten koste kan gaan van de anticonceptieve werking. Hormoon- en koperspiralen worden gezien als de meest veilige anticonceptiemethodes in combinatie met alle anti-epileptica.
Foliumzuur is cruciaal voor DNA- en RNA-synthese, het aminozuurmetabolisme en methylatieprocessen. Tijdens de embryonale ontwikkeling is voldoende foliumzuur nodig om celdeling en -specialisatie mogelijk te maken en normale groei en hersenontwikkeling te bevorderen. Foliumzuurdeficiëntie is geassocieerd met groeidefecten, zwangerschapscomplicaties en problemen in de neuronale ontwikkeling. De aanbevolen concentratie foliumzuur voor zwangere vrouwen is daarom aanzienlijk hoger dan voor niet-zwangere personen: de WHO adviseert tot het aanhouden van een foliumzuurconcentratie van meer dan 28 nmol/l bij vrouwen tijdens de zwangerschap. Voor niet-zwangere personen wordt een concentratie van ongeveer 10 nmol/l geadviseerd. De benodigde hoeveelheid supplementair foliumzuur is echter lastig te bepalen. In verschillende landen worden voedingsmiddelen met foliumzuur verrijkt. Daarnaast zijn factoren als dieet, genetische polymorfismen, de hoeveelheid van andere vitaminen B in het dieet, etniciteit, BMI, algehele gezondheid en socio-economische status van invloed op foliumzuurconcentraties in het bloed van een individu.
Het gebruik van anti-epileptica verstoort het metabolisme van foliumzuur en is geassocieerd met een lagere concentratie foliumzuur in het bloed. Een hogere dosering anti-epileptica is gecorreleerd aan lagere concentraties actieve foliumzuurmetabolieten. Het onderliggende mechanisme varieert bij verschillende anti-epileptica. Studies met muismodellen, celculturen en humane placentamonsters hebben aangetoond dat het transport van foliumzuurmetabolieten – met name valproaat – via de placenta negatief beïnvloed kan worden door anti-epileptische medicatie. Een studie uit 2008 toonde een verhoogd risico op miskramen bij vrouwen die anti-epileptica gebruiken zonder foliumzuursupplementen.2 Deze uitkomsten konden echter niet gereproduceerd worden in opvolgende studies. In een recenter onderzoek werd een associatie gevonden tussen het gebruik van foliumzuursupplementen en een verlaagd risico op vroeggeboorte bij vrouwen die behandeld werden met anti-epileptica.3 Tot op heden is geen overtuigend bewijs geleverd voor een beschermend effect van foliumzuursupplementatie bij het ontwikkelen van aangeboren aandoeningen. Vrouwen die supplementair foliumzuur gebruikten bij prenatale blootstelling aan anti-epileptica bleken minder vaak kinderen kregen die autistische eigenschappen vertonen of een laag IQ hadden.4 Hierbij werd zwak bewijs geleverd voor een mogelijk dosisafhankelijk effect van foliumzuur op de ontwikkeling van autistische eigenschappen. In verschillende landen zijn richtlijnen beschikbaar voor de dosering van foliumzuursupplementen bij vrouwen die behandeld worden met anti-epileptica, maar de adviezen lopen zeer uiteen.
De grootschalige observationele cohortstudie SCAN-AED werd opgezet in Denemarken, Noorwegen en Zweden tussen 1997-2017 met als doel om de teratogeniciteit van anti-epileptica te onderzoeken.5 Moeder-kind-paren werden geïdentificeerd in medische geboorteregisters en gekoppeld aan informatie over voorgeschreven medicatie, kankerdiagnoses en de socio-demografische status en werden gecategoriseerd op basis van de diagnose van epilepsie van de moeder. De resultaten van deze studie lieten zien dat prenatale blootstelling aan hoge doses foliumzuur (>1 mg/dag) in verband werd gebracht met een verhoogd risico op kanker bij kinderen van moeders die prenataal anti-epileptica gebruikten (HR [95%-BI]: 3,0 [1,1-7,9]). Het verhoogde risico op kanker werd niet gevonden bij kinderen van vrouwen zonder epilepsie die wel een hoge dosis supplementair foliumzuur innamen; of bij kinderen van vrouwen die anti-epileptica gebruiken zonder hoge dosis foliumzuursupplement. De studie gaf echter geen inzicht in de oorzaak van het verhoogde risico, en het absolute risico was laag (minder dan 1%).
Een hormoon- of koperspiraal is de veiligste anticonceptiemethode bij vrouwen die anti-epileptica gebruiken. Het gebruik van foliumzuursupplementen door zwangere vrouwen die behandeld worden met anti-epileptica, is geassocieerd met een verlaagd risico op autistische kenmerken en een laag IQ bij hun kinderen. Tevens is hooggedoseerd supplementair foliumzuur gecorreleerd aan een groter risico op kanker bij de kinderen van vrouwen die anti-epileptica gebruiken, maar het absolute risico is laag. Internationale richtlijnen voor de dosering van foliumzuursupplementen bij zwangere vrouwen met epilepsie zijn niet eenduidig.
Referenties
Naar boven
