Multiple sclerose (MS) treft voornamelijk mensen op jonge leeftijd en komt vaker voor bij vrouwen. Seksuele disfunctie is veelvoorkomend bij alle personen met MS, maar wordt veelal niet besproken of behandeld. Tijdens EAN 2023 presenteerde dr. Ivan Adamec (University Hospital Centre Zagreb, Kroatië) inzichten over de impact van seksuele disfunctie op het leven van mensen met MS en de huidige behandelmogelijkheden.1
MS is de meest voorkomende neurologische aandoening bij jongvolwassenen. Vrouwen krijgen tot drie keer vaker MS dan mannen. De ziekte kan verschillende delen van het centrale zenuwstelsel aantasten, gaat vaak gepaard met een disfunctie van het autonome zenuwstelsel en kan seksuele functie aantasten. Seksuele disfunctie komt vijf keer vaker voor bij mensen met MS dan de normale populatie. Twee meta-analyses uit 2021 en 2023 toonden aan dat 63% (95%-BI: 53-72,7) van de mannen en 62,5% (95%-BI: 53,9-70,7) van de vrouwen met MS seksuele disfunctie ervaren.2,3 Seksuele disfunctie bij mensen met MS wordt geclassificeerd in drie categorieën: primair (aantasting van de neurologische signaalroutes die verantwoordelijk zijn voor seksuele sensatie en respons); secundair (MS-gerelateerde spasticiteit, pijn en blaas- en/of darmproblemen); of tertiair (psychologische- en psychosociale problemen). Mannen hebben vaak te maken met erectiestoornissen, ejaculatieproblemen en een afname in libido. Vrouwen ervaren vaak een afname in vaginale lubricatie, problemen met clitorale erectie, pijn tijdens de seks en een afname in libido.
Seksuele disfunctie bij mensen met MS heeft een negatief effect op de kwaliteit van leven. Patiënten rapporteren een grotere negatieve impact op de mentale gezondheid door seksuele dysfunctie dan door de mate van invaliditeit.4 Hoewel MS geen effect heeft op de vruchtbaarheid of het verloop van de zwangerschap, zorgen de seksuele disfunctie, psychologische impact en zorgen over de ziektecontrole ervoor dat vrouwen met MS minder kinderen krijgen dan vrouwen zonder deze diagnose (0,58 versus 1,25 levend geboren kinderen per vrouw).5 Hoewel seksuele disfunctie bij personen met MS vaak voorkomt en een grote last is voor patiënten, wordt het onvoldoende gerapporteerd, herkend en behandeld. De praktijk laat zien dat seksuele disfunctie een gevoelig onderwerp is en men in verschillende landen meer of minder bereidwillig is om het te bespreken. Een studie (n=9.341) wees uit dat slechts 21% van de personen met MS door hun behandelend arts gevraagd is naar eventuele seksuele disfunctie. Dit legt de nadruk op de rol van de neuroloog in het bespreekbaar maken van dit probleem.
De behandeling van seksuele disfunctie verschilt bij mannen en vrouwen met MS. Mannen kunnen behandeld worden met fosfodi-esteraseremmers (sildenafil of tadalafil) bij erectiestoornissen, selectieve serotonineheropnameremmers (dapoxetine) bij vroegtijdige ejaculatie, in-vitrofertilisatie (IVF) bij erectiele disfunctie en cognitieve gedragstherapie. Bij vrouwen met MS is minder onderzoek gedaan naar de farmacologische behandeling van seksuele disfunctie. De inzet van sildenafil bij vrouwen met MS gaf conflicterende resultaten: het leidde tot een toename in vaginale lubricatie, maar geen toename in orgastische functie.6 Niet-farmacologische interventies kunnen ook bijdragen aan de behandeling: een vibrator bij gevoelsverlies in de genitale regio; glijmiddel op waterbasis bij verlies van vaginale lubricatie; en het trainen van de bekkenbodemspieren.
Ziektemodificerende therapieën die worden ingezet bij MS zijn niet geassocieerd met seksuele disfunctie. Zeer effectieven therapieën kunnen mogelijk zelfs de seksuele functie verbeteren. In een kleine studie (n=15) bleken patiënten die behandeld werden met natalizumab een verbetering te ervaren in seksuele functie binnen een half jaar na de start van de therapie.7 De behandeling van verschillende MS-symptomen kan tevens effect hebben op de seksuele functie van patiënten (zie Tabel 1).8
| MS-symptoom | Medicatie | Effect op seksuele functie | Alternatieve medicatie |
| Spasticiteit | Baclofen | Erectiestoornis | Benzodiazepines |
| Pijn | Tricyclische antidepressiva Duloxetine Lamotrigine | Erectiestoornis, Afgenomen ejaculatie, Afgenomen libido Erectiestoornis | Gabapentine Carbamazepine Oxcarbazepine |
| Depressie | Serotonineheropname-remmers | Afgenomen libido, anorgasmie, afgenomen ejaculatie | Mirtazapine Bupropion |
| Blaas-disfunctie | Muscarine-antagonisten | Vaginale droogheid | Mirabegron |
Tot slot kan de behandeling van MS kan invloed hebben op de gezinsplanning. Sommige therapieën kunnen geboorteafwijkingen veroorzaken en vereisen adequate anticonceptie (teriflunomide, fingolimod en cladribine). Andere middelen kunnen wel tijdens de zwangerschap gebruikt worden (glatirameeracetaat, interferon beta en natalizumab).
Seksuele disfunctie is een veelvoorkomend probleem bij personen met MS, maar wordt onvoldoende besproken en behandeld. Het heeft een significante impact op de kwaliteit van leven. MS treft voornamelijk jonge vrouwen van reproductieve leeftijd en heeft daarom een groot effect op het leven en de gezinsplanning van personen die leven met MS. Zorgverleners zouden actief het gesprek moeten aangaan om seksuele disfunctie te bespreken en te behandelen.
Referenties
Naar boven
