Het middel esketamine is een variant van het bekendere ketamine en is een narcosemiddel dat vooral bekend geworden is als partydrug. Het middel blokkeert receptoren in het ruggenmerg en bepaalde hersengebieden en kan zo tijdelijk de overdracht van zenuwsignalen, zoals pijn, blokkeren. In hoge dosering zorgt esketamine voor anesthesie, in lage doseringen werkt het als een pijnstiller. Maar sinds kort wordt het middel ook ingezet om mensen met een depressie te behandelen. In de vorm van een neusspray, om precies te zijn.
Het inzicht dat ketamine en esketamine werkzaam zou zijn tegen depressie is niet nieuw, al twintig jaar geleden werd dat in de VS ontdekt. Ketamine blijkt niet alleen effectief te zijn maar ook snel te werken, soms al binnen een dag. Normaliter duurt het gemiddeld 4 tot 6 weken voordat antidepressiva merkbaar effect sorteren. Depressiebehandeling omvat doorgaans medicatie, psychotherapie en elektroconvulsietherapie of een combinatie daarvan. Maar er is een groep patiënten bij wie al die behandelingen al zijn geprobeerd, en bij wie onvoldoende resultaat wordt vastgesteld. Esketamine-neusspray kan voor hen een nieuwe behandeloptie betekenen.
Eind 2019 werd het middel al goedgekeurd voor gebruik in Europa door de EMA (onder de merknaam Spravato® verhandeld door Janssen Pharmaceutics). Sindsdien heeft het middel, vanwege de hoge kostprijs, in de zogeheten ‘sluis voor dure geneesmiddelen’ gezeten. Maar vanaf 1 september wordt het middel opgenomen in het basispakket van de zorgverzekering. Het gaat dan wel om inzet als vierde behandeling, als medicatie, psychotherapie en elektoconvulsie niet voldoende uitgehaald hebben.
Bij Amsterdam UMC locatie AMC loopt sinds begin 2020 een studie naar het gebruik van esketamine-neusspray, waarvoor patiënten zich nog via hun eigen behandelaar aan kunnen melden. De deelnemers aan deze studie worden gedurende 4 weken 2 keer per week in het ziekenhuis behandeld met de neusspray. Dat is noodzakelijk omdat er mogelijk bijwerkingen op kunnen treden: na toediening van de spray blijven de patiënten anderhalf uur onder observatie van een zorgprofessional. Die bijwerkingen kunnen onder andere vermoeidheid en duizeligheid zijn maar ook hallucinaties komen voor. Het gaat om kortdurende bijwerkingen, maar ze moeten wel in de gaten gehouden worden.
Als na 4 weken geen effect wordt vastgesteld, dan stopt de behandeling. Slaat de neusspray wel aan, dan kan het toedieningsregiem afgebouwd worden naar een onderhoudsbehandeling van 1 keer per week of 1 keer per 2 weken. Minder dan dat blijkt niet goed te werken, de depressieklachten keren dan toch weer terug.
Hoewel de studie al in 2020 is gestart is er lange tijd een opnamestop geweest vanwege de coronacrisis, maar inmiddels is men bij Amsterdam UMC zo ver dat er weer patiënten in de studie geïncludeerd kunnen worden. De eerste voorlopige conclusies zijn er al wel, gebaseerd op 12 patiënten die voor corona losbrak in de studie opgenomen werden. Het blijkt dat de neusspray ofwel zeer effectief is, of helemaal niet. Ongeveer de helft van de patiënten blijkt baat bij de spray te hebben.
Momenteel zijn er 10 tot 15 centra in Nederland die een behandeling met esketamine of ketamine toepassen bij depressieve patiënten. Sommige dienen het middel op een andere manier toe, zoals via een infuus of in tabletvorm. De studie met de sprayvorm in Amsterdam is mede bedoeld om vast te stellen wat de beste toedieningsmethode is.
Omdat van ketamine is vastgesteld dat het lichamelijk en psychisch verslavend kan werken wordt de behandeling met de esketamine-neusspray niet ingezet bij mensen met een historie van verslaving. Het verslavende aspect is ook een van de redenen dat de behandeling alleen in het ziekenhuis kan plaatsvinden, en niet geschikt is voor thuisgebruik.
Mensen die lijden aan depressies en die een esketamine-behandeling overwegen, of willen deelnemen aan de studie bij Amsterdam UMC locatie AMC moeten contact opnemen met hun huisarts of vaste behandelaar voor een verwijzing. Het is niet mogelijk om de behandelaren in Amsterdam rechtstreeks te benaderen.
Meer informatie
Lees meer over de esketamine-neusspray op de website van medicijnautoriteit EMA.
Lees het advies van het Zorginstituut over toelating van esketamine-neusspray in Nederland.
Naar boven
