De ziekte van Parkinson is de snelst toenemende neurologische aandoening ter wereld, met in Nederland circa 50.000 patiënten. Naar verwachting zal het aantal mensen met de ziekte van Parkinson de komende 20 jaar verdubbelen. Vanuit het Radboudumc is in 2017 een grootschalig onderzoek gestart: de Parkinson Op Maat-studie. Ruim 500 patiënten zullen gedurende 2 jaar gevolgd worden en dragen daarbij een smartwatch die fysiologische signalen meet en informatie vastlegt voor data-analyse. Er worden nog patiënten gezocht om aan de studie mee te werken.
Onderzoeksleider is prof. dr. Bas Bloem. Hij legt uit waar de Parkinson-Op-Maat studie voor bedoeld is. “Het onderzoek beoogt een grote stap te maken naar meer gepersonaliseerde zorg, met meer maatwerk in de behandeling en begeleiding die is toegesneden op de individuele kenmerken van iedere patiënt als ultiem einddoel. Het onderzoek sluit hiermee aan op een veelgehoorde vraag van mensen met de ziekte van Parkinson: welke specifieke interventies kan ik vandaag toepassen om mijn eigen toekomst te verbeteren? Wat kan ik zelf doen om zo lang mogelijk mobiel te blijven, of om het risico op valincidenten te verminderen?”
De ziekte van Parkinson wordt in toenemende mate gezien als een overkoepelende term voor een verzameling van onderliggende aandoeningen die allemaal unieke genetische, biologische en moleculaire abnormaliteiten vertonen. Het klinische beeld, de progressie en behandelrespons zijn bij iedere patiënt anders. Bloem: “De oorzaken van deze enorme variatie begrijpen we nog nauwelijks. Dit maakt het lastig voor een neuroloog om een patiënt zorg op maat te geven. Het is nu nog niet goed mogelijk om een behandelplan aan te bieden dat is afgestemd op de individuele kenmerken, gebruikmakend van prognostische modellen die rekening houden met individuele variaties.”
De Parkinson-Op-Maat studie beoogt een drieledig doel. Bloem: “In de eerste plaats willen we bestaande biomarkers bevestigen en nieuwe biomarkers aanwijzen, die van nut kunnen zijn bij het voorspellen van verschillen in prognose en behandelrespons tussen patiënten. Daarnaast willen wij testen hoe nuttig en bruikbaar een smartwatch –in dit geval de Verily Study Watch- kan zijn als methode om de behandelrespons en de progressie van de ziekte van Parkinson te monitoren met een digitale biomarker. De derde belangrijke doelstelling achter de studie is om onderzoekers over de hele wereld toegang te geven tot de database, zodat zij nader onderzoek kunnen doen naar de ziekte van Parkinson.
Het is de bedoeling om 500 tot 550 mensen in de studie op te nemen, die tussen nu en maximaal 5 jaar geleden de diagnose Parkinson hebben gekregen. Momenteel (oktober 2020) zijn er 505 patienten geïncludeerd. Zij worden over een periode van 2 jaar intensief gevolgd, waarbij het verloop van de ziekte jaarlijks nauwkeurig wordt vastgelegd. Alle metingen vinden plaats in het Radboudumc, om zo variatie in de metingen te minimaliseren. Het meetprotocol is zoveel mogelijk afgestemd op andere Nederlandse cohorten van patiënten met de ziekte van Parkinson, wat de mogelijkheid biedt om data te koppelen. Een grondig opgeleid team van assessoren verricht de metingen, volgens een gestandaardiseerd meetprotocol. Iedere deelnemer is gekoppeld aan 1 vaste assessor, die alle metingen gedurende de hele onderzoeksperiode uitvoert.
Stratificatie op basis van leeftijd (≤45, 46–55, 56–65, ≥66 jaar), geslacht (man/vrouw) en ziekteduur (≤2,5 jaar, >2,5 jaar) verzekert een vertegenwoordiging van het hele spectrum aan mensen met de ziekte van Parkinson. “Patiënten met comorbiditeit zijn nadrukkelijk niet uitgesloten van deelname”, stelt Bloem. “Zo kunnen we een beeld krijgen van de ‘echte’ ziekte van Parkinson, zoals deze zich presenteert in een algemene neurologische praktijk. Het stelt ons ook in staat om te beoordelen hoe eventuele comorbiditeit de ziektepresentatie of de therapeutische respons beïnvloedt.”
Alle deelnemers komen gedurende de 2 jaar van de studie 3 keer naar het Radboudumc voor een meting. De metingen omvatten een uitgebreide klinische beoordeling (inclusief motorische en neuropsychologische testen), verzameling van biospecimens (feces, bloed en liquor), geavanceerde MRI-scans (zowel structureel als functioneel) en ECG-opnamen (zowel reguliere 12-lead-meting als een langduriger Holter-registratie). “Bovendien ontvangt iedereen aan het begin van de eerste meetdag de smartwatch die ze daarna 2 jaar lang dragen. Dit horloge bevat sensoren die onder andere de motoriek, de slaap en een aantal autonome functies (weerstand van de huid, hartslag) kunnen registreren. De smartwatch kan ook een eenvoudig ECG maken.”
Ten slotte vullen de deelnemers thuis een aantal vragenlijsten in over onder andere leefstijl, de parkinsonklachten, cognitieve problemen, slaapgedrag en parkinson-gerelateerd zorggebruik. Alle onderdelen zijn verplicht, behalve de lumbaalpunctie. Alle onderdelen worden jaarlijks herhaald, behalve de MRI en de lumbaalpunctie die alleen bij het eerste en laatste bezoek uitgevoerd worden.
Binding van deelnemers aan dit intensieve onderzoek is erg belangrijk. “Daarom wordt veel aandacht besteed aan co-design: het actief betrekken van de deelnemers bij het onderzoek”, legt Bloem uit. “In de voorbereidingsfase is direct al gestart met een focusgroep, bestaande uit 12 patiënten met de ziekte van Parkinson, die zelf ook zullen deelnemen aan de studie. Zij hebben meegedacht over de onderzoeksprocedures en delen hun ervaringen over het onderzoek.” Daarnaast ontvangen alle deelnemers na elke meetdag een enquête waarin feedback wordt gevraagd over het onderzoeksproces; deze wordt door 90% van de deelnemers ingevuld. Op basis van de feedback worden waar nodig de onderzoeksprocedures aangepast. “Tot nu toe zijn de reacties voor het overgrote deel lovend, wat onder andere blijkt uit het bijzonder lage percentage uitvallers (tot september 2020 heeft slechts 8 van de 505 deelnemers afgehaakt). Vooral de persoonlijke benadering met een eigen assessor en de service worden als grote meerwaarde gezien”, besluit Bloem.
De betrokkenheid van de deelnemers wordt ook vergroot door een scholingsprogramma (de ‘Parkinson Vraagbaak’) dat speciaal voor dit onderzoek is ontwikkeld. Deze vraagbaak geeft antwoord op de meest prangende vragen van de deelnemers over de ziekte van Parkinson, die zij anoniem kunnen aanleveren. De ingediende vragen worden beantwoord in korte video’s door experts of door mensen met de ziekte van Parkinson.
Ook ontvangen de deelnemers en andere geïnteresseerden een maandelijkse nieuwsbrief, zowel over het onderzoek zelf als over de ziekte van Parkinson. Ten slotte wordt jaarlijks een congres georganiseerd voor alle deelnemers en betrokkenen om te rapporteren over de voortgang van het onderzoek, om kennis te delen en om betrokkenheid en saamhorigheid te creëren.
“Zoals gezegd is het delen van de onderzoeksgegevens een centrale doelstelling van het onderzoek”, gaat Bloem verder. “Om dit mogelijk te maken is vanaf de start flink geïnvesteerd in het optimaal waarborgen van de privacy van de onderzoeksdeelnemers. Hiertoe is een samenwerking aangegaan met prof. dr. Bart Jacobs, hoogleraar Cyber Security aan de Radboud Universiteit.” De privacy-afspraken houden onder meer in dat de maker van de smartwatch wel toegang tot onderzoeksdata krijgt, maar dat persoonsgegevens niet doorverkocht mogen worden en dat data niet voor andere doelen dan parkinsonderzoek gebruikt mag worden. Onderzoeksinstituten moeten daarnaast eerst goedkeuring krijgen alvorens ze de gegevens mogen analyseren. Een commissie beoordeelt onderzoeksvoorstellen, op basis van criteria als ethiek en toevoegde waarde voor de wetenschap.
In november 2017 is studie van start gegaan met de eerste deelnemer. Inmiddels hebben 505 deelnemers de eerste meetdag voltooid. Er is nog beperkt ruimte voor nieuwe deelnemers in dit originele cohort. In augustus 2020 is echter nog een tweede cohort gestart met patiënten met de novo ziekte van Parkinson. Voor dit cohort worden deelnemers gezocht die in de afgelopen 2 jaar de diagnose ziekte van Parkinson hebben gekregen en nog geen parkinsonmedicatie gebruiken. Via de websites www.parkinsonopmaat.nl en www.parkinsonopmaat.nl/denovo kunnen potentiële deelnemers voor beide cohorten worden aangemeld. Al het werk daarna wordt verzorgd door de onderzoekers van het Parkinson Op Maat-team.
Bloem besluit: “De Parkinson Op Maat-studie beoogt een substantiële bijdrage te leveren aan nieuwe kennis over de verschillen in etiologie, pathofysiologie, fenotypische diversiteit en ziekteprogressie bij individuele patiënten met de ziekte van Parkinson. Om dit streven kracht bij te zetten, is samenwerking gezocht met andere parkinsoncohorten in Nederland. Door de meetprotocollen zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen, zal het mogelijk zijn om de data samen te voegen. Dat maakt de studie bijzonder: door de samenwerking creëren we in Nederland een van de grootste en meest uitgebreide parkinsoncohorten van Europa.”
Het onderzoek werd mogelijk dankzij een samenwerking tussen diverse publieke en private partners: het Radboudumc en de Radboud Universiteit, het UMC Groningen, Maastricht UMC+, het Amerikaanse bedrijf Verily Life Sciences, de provincie Gelderland, de gemeente Nijmegen, en Health Holland (ingesteld door het ministerie van Economische Zaken).
Meer informatie
Lees het volledige artikel van prof. dr. Bas Bloem op de website van TNN.
Naar boven
