Op 12 april 1961 waren alle ogen gericht op Joeri Gagarin. Hij maakte in zijn toestel de Vostok 1 een 108 minuten durende vlucht rond de aarde en werd daarmee de eerste menselijke ruimtevaarder.1 Na Gagarin volgden nog ongeveer 600 personen, die zich nu ook ruimtereiziger mogen noemen.2 Een toenemend aantal mensen dat de atmosfeer doorkruist, biedt de mogelijkheid om het effect van gewichtloosheid op het menselijk lichaam te onderzoeken. Een recente Nederlandse publicatie in tijdschrift Neurology beschrijft hoeveel astronauten te maken krijgen met ‘ruimtehoofdpijn’.3
Gewichtloosheid in de ruimte beïnvloedt de functie van meerdere organen, waaronder de hersenen. Retrospectief onderzoek liet zien dat ongeveer 70% van de astronauten die op aarde geen last van terugkerende hoofdpijn hadden, tijdens kortdurende ruimtemissies wél hoofdpijn en migraine rapporteerden.4 Ruimtehoofdpijn is inmiddels opgenomen in de classificatie van hoofdpijnaandoeningen als een secundaire hoofdpijn.5
Ruimtehoofdpijn treedt voornamelijk op tijdens de eerste dagen van een ruimtevlucht. Er is ook bewijs dat ze kan optreden in latere stadia van langere ruimtevluchten, mogelijk als gevolg van langdurige gewichtloosheid. Onderzoekers hebben nu onder meer gekeken naar de symptomen van ruimtehoofdpijn in de vroege en latere fase van de ruimtereis.
De onderzoekers volgden een cohort van 66 astronauten tijdens de vroege en late fase van langdurige ruimtevluchten aan boord van een ruimtestation. Gegevens werden in eerste instantie retrospectief (n=42) verzameld en vervolgens prospectief (n=24) bevestigd in een andere groep. De astronauten vulden op verschillende meetmomenten gestandaardiseerde vragenlijsten in, waarmee gegevens over hoofdpijn verzameld werden. De primaire uitkomstmaat was het vóórkomen van hoofdpijn.
Van de astronauten in de prospectieve groep meldden 9 (37,5%) voorafgaand aan de ruimtereis nooit last te hebben gehad van een hoofdpijnepisode, en 3 (12,5%) hadden in het afgelopen jaar last gehad van een hoofdpijnepisode die hun dagelijkse activiteiten verstoorde. Geen van de deelnemers had last gehad van terugkerende hoofdpijn of was ooit gediagnosticeerd met migraine.
In de prospectieve groep ervaarden 22 (91,7%) astronauten ≥1 episode van hoofdpijn gedurende in totaal 3.596 dagen in de ruimte. Het fenotype van de hoofdpijn was in de meeste gevallen spanningshoofdpijn en in sommige gevallen migraine.
Het fenotype van de hoofdpijn verschilde in de eerste week van die in de latere fase van de ruimtereis. In de latere fase kwam migraine minder vaak voor, en spanningshoofdpijn juist vaker (p=0,0002). Ook de bijbehorende symptomen werden vergeleken tussen de vroege en late fase. Misselijkheid (p=0,05), braken (p=0,005), neusverstopping (p=0,004) en gezichtsoedeem (p=0,001) kwamen in de eerste week van de reis vaker voor dan daarna.
De ernst en behandeling van de hoofdpijn waren vergelijkbaar in de eerste week en de latere fase van de reis. Hoofdpijn was niet gerelateerd aan de omgevingstemperatuur, omgevingsdruk of niveaus van O2 en CO2 (alle p>0,05).
In de retrospectieve groep meldden 23 (54,8%) astronauten ≥1 hoofdpijnepisode tijdens de missie. Neusverstopping was het meest voorkomende symptoom.
Ruimtevluchten veroorzaakten hoofdpijn bij zeer gezonde mensen die voor en na de ruimtemissie geen regelmatige hoofdpijn hebben. Ruimtehoofdpijn komt voor gedurende de hele missie, maar het vaakst in de eerste week. Ruimtehoofdpijn in de late fase van de ruimtereis kwam minder vaak voor en was voornamelijk spanningshoofdpijn. Vervolgonderzoek zal moeten uitwijzen welk onderliggende mechanisme leidt tot de verschillende fenotypes van hoofdpijn in de ruimte.
Referenties
Naar boven
